Extra informatie over Sterf de Moord
Sterf de moord ofwel ‘val dood' is wat de personen van het stuk, Johan, Frits, Stanley en Gerrit elkaar letterlijk en figuurlijk toewensen. Het zijn vier mannen die elkaar na een veertiendaags vakantieverblijf goed hebben leren kennen. Zij wachten op de boot die hen naar het vasteland terug zal brengen.
Tussen hen ontstaat een machtsstrijd die zich aanvankelijk in woorden maar later ook in daden afspeelt. Als er een dode valt moet er een verklaring voor die dood worden gezocht. Die speurtocht leidt tot onvoorziene ontwikkelingen.
J. Bernlef werd in 1937 geboren, debuteerde in 1960 met de verhalenbundel Stenen spoelen, schreef daarna een aantal romans, verhalen, gedichten. Zijn meest recente publikaties: Sneeuw (1973 Em. Querido, roman) en zojuist de geheel aan een stoel gewijde verhalenbundel De stoel. Sterf de moord is Bernlef's eerste toneelstuk. Het stuk kwam tot stand in samenwerking met het Instituut voor Theateronderzoek te Amsterdam.
J. Bernlef over het ontstaan van ‘Sterf de moord'
Eind 1970 vroeg Jan Kassies, directeur van de Amsterdamse Theaterschool, mij of ik eventueel iets voelde voor een samenwerking met een aantal acteurs en een regisseur op het pas opgerichte Instituut voor Theateronderzoek. Alhoewel ik me actief noch passief ooit veel met toneel had beziggehouden, was ik toch nieuwsgierig genoeg om ja te zeggen toen ik een tijdje later door de regisseur en leider van het project, Johan Greter, werd uitgenodigd. Samen met de schrijfster Jacoba van Velde ging ik maart 1971 aan het werk.
De groep bestond uit Marjon Brandsma, Els Ingeborg Smits, Olga Zuiderhoek, Adriaan Adriaanse. Cor Hezemans, Fred van der Hilst.
In het begin zat ik een beetje vreemd tegen hun oefeningen en improvisaties aan te kijken (meedoen was misschien beter geweest). Er was een prima werkkamer voor Jacoba en mij, waar wij aan opdrachten voor de spelers werkten. In het begin waren dat niet meer dan losse ideetjes, die ik met de prullenmand in mijn andere hand opgooide. Sommige werden in dank afgenomen en verder uitgewerkt. Een van die ideetjes: de menselijke zintuigen uitsplitsen in figuren. A is blind, B is doof etc. Daar kwam al snel het idee uit voort dat het oude mensen moesten zijn, maar gespeeld, of liever verbeeld door juist jonge mensen. Het ging ons niet om het oud zijn op zich (een anecdote), maar om de positie waarin men dan verkeert (het maatschappelijk isolement, het isolement ten opzichte van elkaar, het drijven op herinneringen die niet veel meer zijn dan pasklaar geprate verhaaltjes).
Ik zette een aarzelend opzetje in elkaar, niet meer dan een sketchje eigenlijk, dat ik de werktitel Au is de pijn niet meegaf (een dichtregel van Gerrit Kouwenaar). Later werd het Kwartet en nog later Sterf de moord.
Op basis van deze expres oningevulde sketch werd door de spelers geïmproviseerd. Dat had het voordeel dat er voortdurend nieuw tekstmateriaal 'vrijkwam' en dat ik onmiddellijk kon zien wat ik fout gedaan had (vier mensen op de vloer, één staat er voor gek bij). Suggesties en tekstvondsten uit de improvisaties verwerkte ik dan weer in de moedertekst, waaraan ik thuis of op het Instituut verder schreef. De dag daarop las ik dan mijn nieuwe tekst aan de acteurs voor. Hoewel het Instituut in die tijd nog niet streefde naar een afgerond product en dat naar buiten bracht (men was meer geïnteresseerd in het proces dan in het product) kwam het stuk toch tot een soort 'slot', al week dat beduidend af van het huidige. In juni 1971 sloten wij het stuk af.
Voor mij was de periode dat ik aan het Instituut werkte een soort spoedcursus toneelschrijven. Ik hoefde niet op goed gezag van een regisseur aan te nemen dat iets niet klopte; nee, ik kon het zelf zien en leerde zo in betrekkelijk korte tijd in toneelbeelden denken. De acteurs werden voor de eerste keer praktisch betrokken bij het tot stand komen van een stuk. Dat hebben ze, wat onwennig misschien in het begin, vol enthousiasme gedaan. Daarom is het stuk dat u vanavond te zien krijgt ook een stukje werk van hen.
De auteur
J. Bernlef - de naam van een blinde dichter uit de achtste eeuw - is het pseudoniem van Hendrik Jan Marsman. De schrijver Bernlef wordt op 14 januari 1937 geboren in St. Pancras. Hij debuteert in 1960 met de dichtbundel Kokkels. Voor het prozawerk Stenen spoelen ontvangt hij in datzelfde jaar de Reina Prinsen Geerligsprijs.
Van 1958 tot 1971 en van 1977 tot 1987 is hij als redacteur verbonden aan de tijdschriften Barbarber en Raster. In Barbarber wordt stelling genomen tegen elke vorm van kunst, onder andere door middel van 'ready made'-teksten. Raster experimenteert met proza en poëzie.
In de beginjaren '70 debuteert hij als toneelschrijver met het toneelexperiment Sterf de moord ofwel val dood, gevolgd door In verwachting.
Voor zijn totale oeuvre ontvangt hij in 1984 de Constantijn Huygensprijs. In 1987 mag hij voor de roman Publiek Geheim de AKO Literatuurprijs in ontvangst nemen en in 1994 ontvangt hij de P.C. Hooftprijs. Zijn totale oeuvre bestaat uit gedichtenbundels, romans, verhalen en essays.
Foto’s repetitieweekend
Foto’s Try-out
Foto’s Generale Repetitie
Personages
Extra informatie over Met Gesloten Deuren
Informatie uit de toneelcatalogus van de Nederlandse Vereniging voor Amateurtheater
Drie mensen zijn gestorven en komen in de hel. Het ziet er daar een beetje anders uit dan ze verwacht hadden - het is een salon in de stijl van het tweede keizerrijk, met drie canapé's en een bronzen beeld op de schoorsteen. Geen raam, geen spiegel.
Garcin wordt het eerst binnengebracht door de huisknecht. Hij was op aarde journalist en stond aan het hoofd van een pacifistische krant. Toen de oorlog uitbrak is hij gevlucht en als deserteur gefusilleerd. Hij beweert dat zijn vlucht geen lafheid was, maar een demonstratie van zijn overtuiging. Hij is naar de hel gestuurd omdat hij vijf jaar lang zijn vrouw gemarteld heeft en hij heeft er geen spijt van.
De tweede die de salon betreedt is Inès. Zoals ze zelf zegt, was zij op aarde al verdoemd want het doen lijden van haar medemensen was haar enig levensdoel. Zij is lesbisch en ze heeft de vrouw van haar neef zo onder haar invloed weten te krijgen dat deze vrouw een afkeer kreeg van haar man. Na zijn dood heeft Inès elke dag tegen haar gezegd: "Ja liefje, wij hebben hem vermoord". Tenslotte kon de vrouw het niet meer dragen; ze is, zonder dat Inès het merkte, 's nachts opgestaan, heeft de gaskraan opengezet en is toen weer naast haar gaan liggen.
De derde persoon is Estelle, een heel mooi, jong vrouwtje, dat aan longontsteking is gestorven. Zij is één en al zinnelijkheid en begeerte. Ze was getrouwd met een oude, rijke man, heeft een minnaar gehad, waar ze op een gegeven moment een kind van verwachtte. Haar minnaar was er blij om; hij wilde niets liever dan dat ze haar man zou verlaten en bij hem komen. Maar hij was arm en Estelle wilde niet. Ze wilde ook het kind niet en heeft het vermoord. Haar minnaar heeft toen zelfmoord gepleegd.
Deze drie mensen zijn dus gedoemd om voor eeuwig samen te zijn. En ze zijn een nooit eindigende kwelling voor elkaar. Estelle begeert Garcin, Inès begeert Estelle en Garcin wil dat iemand gelooft dat hij geen lafaard is geweest. Estelle is dadelijk bereid dat te verklaren, wat kan het haar schelen? Maar Inès is er bij om Garcin te doen begrijpen dat het vertrouwen van Estelle niets te betekenen heeft. Het is Inès die Garcin wil overtuigen en Inès kijkt dwars door hem heen en hoont hem om zijn lafheid. Zo zullen deze drie mensen elkaar voor eeuwig martelen. Voor elk van hen is de hel: de twee anderen.
Karakters
Garcin, tegelijk bruut en laf en hij wil als een held beschouwd worden.
Inès, uitermate wreed en trots op haar slechtheid.
Estelle, een volkomen egoïstisch vrouwdier.
De huisknecht: Over zijn karakter krijgen we geen informatie. Zijn houding tegenover de anderen is ironisch.
Opmerkingen
Het stuk is een hoogtepunt in Sartre's werk en het heeft nog niets van zijn beklemming verloren. Voor mensen die op de hoogte zijn van de existentialistische denkwijze heeft het een nog diepere betekenis. Maar Sartre is zo'n knap toneelschrijver dat het stuk ook zonder die wetenschap ons in zijn greep houdt. Het heeft destijds veel religieuze discussies uitgelokt.
Vroeger werd ontraden dat jonge mensen het zouden zien. Dat lijkt nu misschien belachelijk, maar ik ben van mening dat het theater der wreedheid, dat tegenwoordig zo bewonderd wordt door jonge mensen, hierbij vergeleken toch een beetje kinderachtig aandoet.
F. de W.
HVA-juryrapport over "Met Gesloten Deuren"
Gezien op 30 maart 2007 in de Kleine Zaal van Theater de Regentes te Den Haag.
STUKKEUZE
Een mooi stuk dat zich natuurlijk al lang heeft bewezen. Het blijft ook in deze tijd nog een prachtige tekst met drie hele mooie, maar niet eenvoudige rollen. Het is zeker geen makkelijke keuze om dit stuk op de planken te brengen.
REGIE
In dit kleine theater is de ruimte optimaal benut. De keuze om ook de ruimtes buiten het theater in het spel mee te nemen vonden we erg goed. In het verlengde hiervan waren we ook zeer te spreken over de mise-en-scène. We vonden alleen de keuze om enkele scènes links achter op de grond te spelen niet zo heel erg handig. Voor een deel van het publiek werden deze scènes afgedekt door de fitness apparaten voor op het toneel. Ook de televisie vonden we wat ver naar achter op het toneel opgehangen waardoor alle scènes waarbij de televisie een rol speelt wel erg in de hoek werden gedrukt. De keuze om de televisie op te hangen met het scherm naar het toneel gericht vonden we wel weer heel erg slim dit gaf veel spelmogelijkheden.
Naar ons oordeel had er wat meer gewerkt moeten worden aan de ontwikkeling van de rollen. Er ontwikkelde zich vrijwel niets bij de personages. We waren erg gecharmeerd van het einde van de voorstelling. De laatste tien minuten waren indrukwekkend. Het muziek gebruik vonden we erg goed. Het was een sterke ondersteuning van de voorstelling zeker als het ook in het spel wordt meegenomen. (zoals bij de Tango van Estelle) De voorstelling kreeg hierdoor af en toe iets filmisch. Een mooie vondst vonden we ook de duivels lachende instructeur. Een satanisch begin van de voorstelling.
VORMGEVING
Een mooi gebruik van de ruimte. De fitnessapparaten waren hierin slim opgesteld. Ze vulde mooi de ruimte. Met weinig middelen ontstond er een ruimte met veel spelmogelijkheden. De fitnessapparaten op zichzelf waren trouwens prachtige machines. Ze paste perfect in deze voorstelling. Ze hebben enigszins de uitstraling van martelwerktuigen. We vonden de keuze om de deuren van het theater te gebruiken voor op en afgangen heel erg verstandig. Hierdoor behoud je op dit toch erg kleine toneel een maximale speelruimte. Daarnaast vonden we het gebruik van de ruimte achter de deur, vooral bij de lichtbundel en het lachend weglopen van de instructeur erg mooi. Het gebouw van de hel wordt hierdoor heel voelbaar.
Over het algemeen vonden we de kleding heel goed gekozen. Ze paste perfect bij de gekozen rol invulling. Het lederen (motor)pak van Garcin paste perfect bij de macho invulling van de rol. We vonden de spencer die hij onder zijn jasje droeg een beetje detoneren. We begrijpen dat er voor de spencer gekozen is vanwege de tekst. Naar ons idee moet je in dit geval die tekst aanpassen of schrappen. (of de rol anders invullen). Ook het vestje van Estelle vonden we niet helemaal bij de rest van haar kleding passen.
Het licht was erg mooi. We vonden alleen het rode licht tegen het eind van de voorstelling een stijlbreuk. Of je kiest ervoor om tijdens de hele voorstelling wat meer met licht te doen (het volgen van de sfeerontwikkeling met het licht) of je moet het hier ook weglaten. De lichtbundel door de deur vonden we wel weer goed werken. Deze lichtovergang ontstaat door het spel en is daarmee geen stijlbreuk.
SPEL ALGEMEEN
Het spel is van redelijk tot goed niveau. Een paar scène sprongen er naar ons oordeel in positieve zin uit: de verleidingscène tussen Inès en Estelle en de slotscène. Het samenspel had naar ons oordeel wel wat sterker gekund. Soms lijken de spelers niet echt naar elkaar te luisteren en op elkaar te reageren. Verder misten we wat ontwikkeling in de rollen. De rollen werden van het begin af aan ingezet vanuit hetgeen we aan het eind van de personages te weten komen. Dit is te begrijpen, maar we zouden toch graag zien dat dit wat meer gedoseerd wordt zodat er wat meer te ontdekken is in de loop van de voorstelling.
In het begin van de voorstelling hebben we het elementair ontdekken van de ruimte gemist. Het lijkt nu alsof drie tot de hel veroordeelden de ruimte allang kennen. Alleen Garcin doet nog enigszins een poging om dit aspect te spelen.
SPEL INDIVIDUEEL
Axel Spiessens - Instructeur
Een kleine rol met een duivelse lach ingezet. En verassende invulling waar we even aan moesten wennen. Er goed gespeeld. De lachende instructeur groeit bij Axel uit tot een satanisch figuur. We vonden het erg mooi dat de lach ook geloofwaardig in de ruimtes buiten de theaterzaal werd doorgezet
Ernst van Driel - Garcin
Mooie rol. We vonden hem in het begin iets te monotoon. We hadden iets meer onzekerheid willen zien. Hij is nu wel heel erg alleen de macho. Ook het stemgebruik is wat monotoon. Iets meer nuance had de rol ook wat meer ontwikkeling kunnen geven. Verder in de voorstelling zien we wel wat meer van zijn onzekerheden. We vonden verder dat Ernst niet altijd even goed luisterde naar zijn medespelers. Iedere scène lijkt op één manier te worden ingezet en vervolgens in die houding en pose tot het einde te worden doorgespeeld. Ernst reageert dan vrijwel niet op de input van de andere rollen. Dat had van ons wel wat meer gemogen. Ernst zet wel een heel erg sterke Macho neer. Hij is voor ons daarin geheel geloofwaardig. Hij is echt “de man” in deze hel.
Foske Meerloo - Inès
Ze speelt heel geloofwaardig een lesbienne zonder dit clichématig in te vullen. De manier waarop ze heel langzaam haar verhaal prijsgaf vonden we erg sterk. In sommige scènes misten we wat nuance. Vooral de scènes die schreeuwerig of boos werden ingezet werden op één manier uitgespeeld. Iets meer variatie in stemgebruik en spel was deze scènes ten goede gekomen. In die scène waar een duidelijke interactie is met de medespelers staat er een heel geloofwaardige rol. We vonden haar erg mooi spelen in de verleidingscène met Estelle.
Pauline ten Böhmer - Estelle
Een sterke rol, mooi gespeeld. Pauline beweegt zich erg mooi. We waren erg onder de indruk van de Tango scène bij de televisie. Gewoon prachtig gespeeld. Pauline is erg overtuigend in het neerzetten van haar karakter, maar ook bij haar missen we ontwikkeling. De rol wordt eigenlijk van het begin af aan op één manier neergezet. Wie zij is, is meteen duidelijk. Iets meer verhulling en ontwikkeling zouden de rol sterker maken. We vonden haar reactie op de televisiescène met Pierre erg mooi gespeeld. Ze maakt geloofwaardig wat er te zien is. Het samenspel en de reacties op de anderen vonden we sterke elementen in het spel van Pauline.
ALGEMENE INDRUK
Een mooi toneelbeeld, mooi gebruik van de ruimte en een bijzondere invulling van dit stuk. We hadden iets meer samenspel en ontwikkeling willen zien, maar we hebben toch een mooie voorstelling van dit moeilijke stuk gezien.